HEDEF VE DAVRANIŞLAR NELERDİR?

HEDEFLERİN ÖZELLİKLERİ VE İFADE EDİLMESİ

(HEDEF YAZMADA DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR)

Hedefler hangi düzeyde ve türde olursa olsun işe yarar, kullanışlı olabilmeleri için belirli niteliklere sahip olmaları gerekir. Bilişsel, duyuşsal, devinişsel alanın her basamağında hedef yazarken şu noktalara dikkat edilmelidir.

1.    Öğrenci davranışına dönük olmalıdır. Öğretmenin yapacakları hedef olamaz. O nedenle hedefler öğrenci davranışına dönüştürülecek ve öğrenme özelliğini belirtecek şekilde yazılmalıdır. 

Örnek: Okuduğunu anlama yeteneğini geliştirmek (Yanlış)

           Okuduğu Türkçe bir metni anlayabilme (doğru)

2.    Hedef cümlelerin sonuna hedefin bulunduğu basamağın özelliğine uygun sözcükler gelir. Hedef cümlelerin sonunda basamağın özelliğine göre “bilgisi, becerisi, gücü, yeteneği, oluş, ilgililik, farkındalık, hoşgörürlük” gibi sözcüklerden biri ya da “bilme” fiiliyle biten bir birleşik cümle bulunmalıdır.

Örnek: - Matematik dersinde dört işlemden yararlanarak problem çözebilme 

3.    Hedefler öğrenme ürününü dile getirmelidir. Öğrenme sürecine dönük ifadeler, bir takım özellikler hedef olamaz.  “yapar,çizer, bilir” ya da “yapmalı, öğretmeli, yapmak, bilmek” gibi fiillerle hedef yazılamaz.                                                                                             Örnek: “öğrenci bilimsel yöntemi kullanır” ifadesi Yanlıştır. Çünkü burada bir öğrenme ürünü değil bir süreç söz konusudur.

4.    Konu başlıkları hedef olamaz. Örneğin “toplama, çıkarma” vb.. birer konu başlığıdırlar. Konu pek çok öğrenme sonucu ile birlikte öğrenme süreçlerini içine alır. Bu tür ifadeler davranışa dönüştürülemez.

5.    Hedef yeterince kapsamlı, aynı zamanda sınırlı olmalıdır. Hedef hem bir grup davranışı temsil edecek kadar genel, hem de öğretimi yönlendirmek üzere bir öğrenme ürününü ortaya koyacak kadar sınırlı olmalıdır. Hedef beklenen kapsamı açıkça ifade edebilmeli, ve belirli tek bir ürün için yazılmalıdır.

Örnek: 5 ile yediyi çarpabilme (bir öğrenme ürününü ortaya koyamıyor yanlış)

            Verilen iki doğal sayıyı çarpabilme (doğru) 

     Örnek : “Verilen bir yuvarlak nesneyi tanıma, şeklini çizebilme. “Duygu ve düşüncelerini yazılı ve sözlü olarak anlatabilme” ifadelerinde birden fazla ürün söz konusudur. Yazılı olarak anlatma ayrı sözlü olarak anlatma ayrı bir üründür. “Atatürk devrindeki belli başlı tarihi olgular bilgisi” ifadesi, yalnızca Atatürk dönemi ile ilgili kalır. Bütün bir cumhuriyet dönemini kapsaması isteniyorsa “Cumhuriyet dönemindeki belli başlı olgular bilgisi” şeklinde ifade edilmelidir.

6.    Hedefler açık seçik olmalıdır. Hedef ifadesi herkes tarafından farklı anlaşılmayacak şekilde açık seçik olmalıdır.

Örnek: Problem çözme süreçlerini uygulayabilme (açık değil)

            Bir matematik işlemi dört işlemi kullanarak çözebilme (açık)

7.    Hedefler yazıldığı konu ile ilişkili olduğu belli olmalıdır. Örneğin “kavramların anlam bilgisi” ifadesi eksik ve anlamsızdır. “Coğrafya dersi ile ilgili belli başlı kavramların anlam bilgisi”  olmalıdır. “Matematikte ona tamamlama tekniğini kullanabilme” eksik dolayısı ile yanlış bir hedeftir. “Toplama sırasında ona tamamlama tekniğini kullanabilme” şeklinde yazılması gerekir.

8.    Hedefler birbirini tamamlayıcı, yani binişik/bitişik olmalıdır. Bir hedefin kapsamının bittiği yerde bir diğeri başlamalıdır. Örneğin “Toplumun bir öğesi olduğunu bilip kurallara isteyerek uyma” şeklinde bir hedef olamaz. Çünkü burada “Toplumun bir öğesi olmanın bilgisi”, kuralları benimseme” ve “kurallara uyma gibi” bir birini tamamlayan üç ayrı hedef söz konusudur.  

9.    Hedefler yazılmak isten alanın niteliklerine ve basamaklarına uygun olmalıdır. Bilişsel özellikleri ağır basan davranışlar bilişsel alana, duyuşsal özellikleri ağır basan davranışlar duyuşsal alana, devinişsel alan özelliklerine uygun davranışlar ise devinişsel alana özgü ifadelerle yazılmalıdır. Hedefler yazıldıkları alanın hangi alt basamağı için yazılıyorsa, o alanın özelliklerine de uygun olmalıdırlar. Öte yandan bir konuda basamaklardan biri atlandığında, ondan sonraki basamak için hedef yazılamayabilir. Örneğin çıkarma işlemiyle ilgili bilişsel alanın bilgi basamağında hedef yazdınız (çıkarma işlemi ile ilgili ilkeler bilgisi), kavrama basamağında bu konuda hedef yazmadan (çıkarma işlemini açıklayabilme), bu konuda uygulama basamağında hedef ( verilen bir çıkarma işlemini yapabilme) yazamazsınız. Çünkü o zaman işlemi kavramadan çocuktan uygulama yapmasını istemiş olursunuz. Örnek: “harita ile ilgili yer şekilleri bilgisi” “Haritada gördüğü şekilleri açıklayabilme” “Verilen bir bölgenin yer şekillerini haritada gösterebilme”

10.          Hedefler birbirini destekler nitelikte olmalıdır. Bir ders için belirlenen hedefler, kendi içinde mantıksal açıdan tutarlı olmalıdır. Ayrıca bir dersin hedefleri ile diğer bir dersin hedefleri birbiri ile çelişmemelidir. Dahası dersin hedefleri; sınıfın hedefleri, okulun hedefleri, milli eğitimin hedefleri ve devletin uzak hedefleri ile eklemlenmelidir; bunlar birbirlerini destekler nitelikte olmalıdır.    

11.     Ders düzeyinde yazılan hedefler ünite ve bir-iki saatlik dersler için belirlenirken  kapsam ve sınırlılık açısından daralabilir.  Örneğin:

Ders düzeyinde: “Düzeyine uygun bir metni anlayabilme”

Ünite düzeyinde :” Düzeyine uygun bir öyküyü anlayabilme”

 Bir-iki saatlik düzeyinde “ Ömer Seyfettin’in Forsa atlı öyküsünü anlayabilme”

Ölçüt dayanaklı Hedef Yazarken Dikkat Edilecek Noktalar

Hedefler mümkün olduğu kadar ölçüt dayanaklı yazılmalıdır. Çünkü hedefin içinde yer alacak ölçüt aynı zamanda hedefin değerlendirilmesi için de bir veri olacaktır. Dolayısı ile hedefe ulaşılıp ulaşılamadığı daha kesin bir biçimde belirlenebilecektir. Ancak bu tür hedefler için ölçüt belirlerken son derece dikkatli olunmalıdır.

1. Ölçüt dayanaklı yazılacak hedef hem zamana, hem hedef davranışın niteliğine, hem de öğrencinin hazırbulunuşluk düzeyine uygun olmalıdır. Örneğin “Yüz metreyi bir saniyede koşma“ ifadesi de “Yüz metreyi üç saatte koşma” ifadesi de gerçekçi bir hedef olamaz. O nedenle hedef, zaman ve öğrenci hazırbulunuşluğu bakımından gerçekçi, geçekleştirilebilir olmalıdır.
2. Her hedef için belirlenen ölçüt, o hedefte bulunan özellikleri kapsamalıdır. Çünkü bu özellikler değerlendirme sırasında işe koşacaklarımızı da belirler. Örneğin :  “Verilen  on yeni tümceden en az sekiz tanesinin öğelerini doğru olarak on dakikada bulabilme” 
3. Birbirinin ön koşulu olan ve çok sıkı bir aşamalılık gösteren hedefler için ölçütler olabildiğince yüksek tutulmalıdır. Çünkü birindeki eksiklik kendinden sonra gelenin tam ve doğru öğrenilmesini olumsuz etkileyebilir.
4. İnsan yaşamıyla ilgili, ekonomik şartlarla ilgili, vatanın bütünlüğü ilgili ölçütlerde taviz verilmemelidir.

HEDEFLERİN DAVRANIŞLARA DÖNÜŞTÜRÜLMESİ VE DAVRANIŞ YAZARKEN DİKKAT EDİLECEK NOKTALAR

Hedeflerin Davranışa Dönüştürülmesinin Yararları

uyarıcıya verdiği tepkidir. Dolayısı ile bu tepki (davranış) hedefi karşılamıyorsa, yani hedef davranışa dönüştürülemiyorsa, o hedefin gerçekleştiğinden, varlığından söz edilemez.

Öte yandan eğitim durumlarının düzenlenebilmesi, amaçlar ve eğitim durumlarının değerlendirilebilmesi, bunu için gerekli ölçütlerin, standartların  ortaya konabilmesi; eğitim sisteminde gerekli her türlü düzenlemenin; eğitim sisteminde çalışan bireylerin değerlendirilebilmesi için davranışların belirlenmesi gereği vardır.

Hedeflerin davranış olarak ifade edilmesinin yararları şöyle sıralanabilir.

·   Davranışlar öğretim standartlarının ortaya konmasında yardımcı olurlar.

·   Öğrencilerin farklı davranış düzeylerinin belirlenmesini sağlarlar.

·   Öğretim faaliyetlerinin düzenlenmesini yönlendirirler, Öğretmen ve öğrencilerin öğretimin yönünü ve kazandırılacak içeriği açık olarak görmesini sağlarlar.

·   Davranışlar daha etkili bir öğretim yönteminin seçilmesine yardımcı olurlar.

·   Davranışlar geliştirilecek ölçme araçlarına ve yapılacak değerlendirmeye temel oluştururlar.

·    Davranışlar öğrencinin olduğu kadar öğretmenin ve eğitim sistemindeki diğer alt sistemlerin değerlendirilmesinde ölçüt işlevi görürler